Więdnięcie Fusarium to jedna z poważniejszych chorób glebowych zagrażających uprawom konopi włóknistych (Cannabis sativa L.), wywoływana przez wyspecjalizowane formy grzyba Fusarium oxysporum. Głównymi patogenami odpowiedzialnymi za rozwój tej choroby u konopi są:
• Fusarium oxysporum f. sp. Cannabis,
• Fusarium oxysporum f. sp. Vasinfectum.
Wspólną cechą tych dwóch form patogenu jest ich przystosowanie do infekowania konkretnych roślin-gospodarzy. Termin „forma specjalna” (formae speciales) oznacza, że dana odmiana patogenu jest silnie wyspecjalizowana i zwykle infekuje tylko jeden gatunek roślin. W tym przypadku jest to głównie konopia włóknista. Wyjątek stanowi F. oxysporum f. sp. vasinfectum, który może także infekować bawełnę – co świadczy o jego nieco szerszym zakresie gospodarzy.
Objawy choroby – jak rozpoznać więdnięcie Fusarium?
Początkowe symptomy choroby są zazwyczaj łagodne i trudne do zauważenia na pierwszy rzut oka. Pierwszym objawem jest żółknięcie końcówek liści (chloroza), szczególnie widoczne na dolnych partiach rośliny. W krótkim czasie obserwuje się ogólne więdnięcie liści i pędów. Roślina, mimo odpowiedniego podlewania, zaczyna sprawiać wrażenie odwodnionej. Taki stan wynika z uszkodzenia tkanek przewodzących odpowiedzialnych za transport wody i składników pokarmowych.
W miarę postępu choroby cały pęd rośliny zaczyna zamierać. Charakterystyczne dla tej choroby jest zbrązowienie naczyń przewodzących w łodydze – widoczne po jej rozcięciu. Tkanek korzeniowych jednak choroba nie atakuje bezpośrednio – w przeciwieństwie do innych chorób grzybowych, takich jak zgnilizna szyjki korzeniowej. Korzenie często pozostają wizualnie zdrowe, co może prowadzić do błędnej diagnozy.
Cykl życiowy patogenu i warunki sprzyjające infekcji
Grzyby z rodzaju Fusarium są typowymi patogenami glebowymi. Ich przetrwalniki – chlamydospory – potrafią przetrwać w glebie przez wiele lat w stanie uśpienia, odżywiając się rozkładającą się materią organiczną. W warunkach nadmiernej wilgoci i obecności żywiciela (czyli np. korzenia konopi) przetrwalniki te zaczynają kiełkować, tworząc nici grzybniowe, które infekują tkanki korzenia i przemieszczają się do naczyń przewodzących.
Optymalne warunki do rozwoju patogenu to temperatura gleby od 25°C do 30°C oraz pH gleby około 6,0. Im dłużej gleba pozostaje mokra, tym większe ryzyko rozwoju choroby. Na plantacjach polowych infekcja może pojawić się po intensywnych opadach lub w wyniku przelewania roślin, natomiast w szklarniach głównym czynnikiem ryzyka jest brak odpowiedniego drenażu i nadmierne nawadnianie.
Patogen może zostać zawleczony do szklarni lub na pole przez zainfekowane rozsady, sadzonki, gleby, narzędzia rolnicze, a nawet przez buty pracowników. Gdy już znajdzie się w nowym środowisku, ma zdolność przetrwania w glebie przez lata, nawet w nieobecności roślin żywicielskich.
Zagrożenie i momenty krytyczne
Choroba może pojawić się w każdej fazie rozwoju rośliny – od siewki po dojrzałą roślinę. Dlatego monitoring plantacji musi trwać przez cały sezon wegetacyjny. W warunkach szklarniowych zagrożenie oceniane jest jako średnie, natomiast na polach jako niskie, pod warunkiem, że rośliny nie są przelewane i uprawiane są na dobrze przepuszczalnych glebach.
Gdzie i kiedy szukać objawów?
Zaleca się dokładne lustracje plantacji co 10–14 dni. Szczególną uwagę należy zwrócić na:
• Końcówki liści (chloroza),
• Więdnięcie mimo odpowiedniego nawodnienia,
• Brązowienie naczyń łodyg,
• Nagłe zamieranie rośliny bez objawów zgnilizny korzeni.
Warto również na bieżąco kontrolować poziom wilgotności gleby oraz przepuszczalność podłoża. Stosowanie czujników wilgotności może znacznie ułatwić kontrolę środowiska.
Występowanie choroby w Utah i USA
Grzyby Fusarium występują powszechnie w glebach Utah i innych stanów USA. Do tej pory nie odnotowano jednak masowych infekcji konopi uprawianych w Utah, choć obecność patogenu w glebie jest udokumentowana. Wraz ze wzrostem popularności upraw konopi zwiększa się ryzyko przenoszenia i aktywacji patogenu w nowych lokalizacjach.
Zarządzanie chorobą i działania profilaktyczne
Najważniejsze jest zapobieganie. Obecnie nie istnieją środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania przeciwko więdnięciu Fusarium w konopiach włóknistych, co oznacza, że po wystąpieniu objawów możliwości zwalczania są bardzo ograniczone.
Działania zalecane:
• Natychmiastowe usunięcie i zniszczenie porażonych roślin (łącznie z korzeniami),
• Stosowanie nowych doniczek lub ich dezynfekcja (roztwór wybielacza 10–15%, moczenie przez godzinę, potem dokładne płukanie),
• Unikanie kontaktu przygotowanego podłoża z ziemią (np. przez pracę na plandekach),
• Ograniczanie wilgotności gleby, poprawa drenażu,
• Czyszczenie i dezynfekcja sprzętu rolniczego i narzędzi po każdym użyciu,
• Stosowanie rotacji roślin: przez 2–3 lata nie uprawiać konopi na zainfekowanym polu; preferować gatunki odporne lub niepodatne na Fusarium.
Podobne choroby – z czym można pomylić więdnięcie Fusarium?
Objawy więdnięcia nie są specyficzne wyłącznie dla tej choroby. Należy je odróżnić od:
• Więdnięcia wywołanego przez Verticillium – infekcja naczyń przewodzących, ale często z asymetrycznym usychaniem liści,
• Stresu wodnego (suszy) – bez charakterystycznego brązowienia naczyń,
• Zgnilizny szyjki korzeniowej (Phytophthora) – obejmuje korzenie, powoduje silny rozkład tkanek dolnych partii łodygi.
Podsumowanie
Więdnięcie Fusarium to trudna do opanowania choroba glebowa, która może powodować znaczne straty w uprawach konopi, zwłaszcza w warunkach szklarniowych lub na polach o słabym drenażu. Ponieważ brak skutecznych środków chemicznych dopuszczonych do walki z tym patogenem w uprawach konopi, kluczowe znaczenie mają działania profilaktyczne, odpowiednia higiena uprawy oraz szybkie reagowanie na pierwsze oznaki infekcji. Wiedza, czujność i ostrożność mogą uratować plony i zapobiec wieloletniemu skażeniu gleby.
